WOLNOSCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE

 WOLNOSCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJANALNE I KULTURALNE - grupa wolnosci I praw, które mają decydujący wpływ na faktyczny status ekonomiczny, spoleczny i kulturalny jednostki.

Ta grupa praw I wolności została wyodrębniona z całokształtu praw I wolności jednostki zgodnie z postanowieniami Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ONZ, który został ratyfikowany przez Radę Państwa PRL z dnia 3.03.1977roku. Większość z nich to prawa i wolności zagwarantowane każdej jednostce, ale niektóre przyznano jedynie obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej. ( np. prawo do zabezpieczenia społecznego ). 

Konstytucja R.P. wylicza następujące prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne :

1. prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia ( art. 64).

2. wolność wyboru i wykonywania zawodu  oraz wyboru miejsca pracy ( art. 65  ust 1 )

3. prawo do minimalnego wynagrodzenia ( art. 65 ust 4 ). 

4. prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ( art.66 ust 1).

5.prawo do dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów ( art 66 ust 2 ) . 

6. prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego (art. 67 ) .

7. prawo do ochrony zdrowia ( art. 68 ). 

8. prawo do nauki ( art. 70 ). 

9. wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i ogłaszania ich wyników , wolność nauczania a także korzystania z dóbr kultury ( art 73 ).

10. prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska ( art. 74. ust 3 ).  

WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE

 WOLNOSCI I PRAWA POLITYCZNE - obejmują one PRAWA i wolności odnoszące się do sfery życia publicznego jednostki. Biorąc pod uwagę zakres podmiotowy tej kategorii praw i wolności, w Konstytucji RP wyróżnić można  dwojakiego rodzaju wolności i prawa polityczne:

1) prawa i wolności polityczne o charakterze uniwersalnym, czyli przysługujące każdej jednostce

2) prawa obywatelskie, które przysługują wyłącznie osobom posiadającym obywatelstwo polskie.

Do pierwszej grupy zalicza się:

1) wolność organizowania pokojowych gromadzen i uczestnictwa w nich ( art.57).

2) Wolność zrzeszania się ( art.58).

3) wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach spoleczno - zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców ( art.59).

4) prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie społecznym, własnej lub innej osoby za jej zgodą (art.63).

Do praw i wolności związanych z udziałem w życiu publicznym, z których korzystać mogą jedynie obywatele RP należą: 

1) prawo udziału w referendum ( art.62). 

2) czynne prawo wyborcze w wyborach parlamentarnych, prezydenckich i samorządowych ( art.62). 

3) prawo kandydowania w wyborach ( art.99 I art.127 ust3).

4) prawo zgłaszania projektów ustaw w formie inicjatywy ludowej ( art.118 ust2) 

5) prawo dostępu do służby publicznej ( art.60 )

6) prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne ( art.61).

WOLNOSCI I PRAWA OSOBISTE

 Zapewniają umowy międzynarodowe o prawach człowieka oraz Konstytucja R.P. , która w rozdziale II w podtytule WOLNOSCI I PRAWA OSOBISTE wymienia : prawo do ochrony życia ( art.38), zakaz poddawania Człowieka eksperymentom naukowym w tym medycznym beż dobrowolnie wyrażonej zgody ( art.39), zakaz poddawania Człowieka torturom. nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu oraz karom cielesnym ( art.40) ochrona wolnosci i nietykalności osobistej z gwarancjami procesowymi, nakaz humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolnosci ( art.41) zakaz karania za czyn, który nie był zagrożony karą przez ustawę w czasie jego popełnienia, prawo do obrony w postępowaniu karnym, zasadę domniemania niewinności (art42) 

Prawo do sądu (art45), przepadek rzeczy może nastąpić tylko na podstawie ustawy i prawomocnego wyroku sądu (art46), prawo do ochrony zdrowia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia (art47) prawo Rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art48) wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się (art49), nienaruszalność mieszkania ( art 50), zakaz zobowiązywania osób do ujawnienia danych personalnych beż zezwolenia ustawy (art51)wolność przemieszczania się,  prawo osoby pochodzenia polskiego do osiedlenia się w Polsce (art 52 ), wolność sumienia i religii (art.53), wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji ( art.54), zakaz ekstradycji obywatela Polskiego oraz każdego podejrzanego o popełnienie przestępstwa politycznego beż użycia przemocy ( art.55), prawo cudzoziemców do ubiegania się o azyl i status uchodźcy (art. 56).

Ponadto wymienia się tam zasadę nie przedawniania zbrodnii wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości ( art.43), oraz zasadę, że bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn ( art44).

KONSTYTUCJA POLSKI 2.04.1997 R.

 Konstytucja III RP uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzona przez Naród  w referendum w dniu 25 maja 1997r. ( Dz.U. nr.78, poz.483) .

Konstytucja z 1997 roku oparta została  na następujących podstawowych zasadach ustrojowych : republikańskiej formy państwa,  zasady suwerenności Narodu, zasady przedstawicielstwa, zasady podziału i równowagi władz, zasady demokratycznego państwa prawnego, zasady pluralizmu politycznego, niezawislosci sądów i samorządności.

Organami władzy ustawodawczej są Sejm i Senat, władzy wykonawczej Prezydent i Rada Ministrów oraz władzy sadowniczej: niezawisle sądy i trybunały. 

Poza tym Konstytucja wyróżnią czwarta grupę organów - kontroli i ochrony prawnej do której zaliczone zostały Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich i Krajowa Rada Radiofonii I Telewizji.

Wzajemny układ stosunków pomiędzy trzema głównymi,  naczelnymi organami państwa: Parlamentem, Rządem i Prezydentem oparty został na założeniach systemu parlamentarno - gabinetowego, przy czym możemy  dostrzec pewne elementy zaczerpnięte z systemu kancelarskiego ( niemieckiego ), zwłaszcza w zakresie powoływania rządu i jego odpowiedzialności przed Sejmem ( konstruktywne wotum nieufności). 

Sejm składa się z 460 posłów wybieranych na 4-letnia kadencję na podstawie piecioprzymiotnikowego prawa wyborczego ( powszechność, równość, bezpośredniość, proporcjonalność i tajność głosowania.

Wybory do Senatu są powszechne, bezposrednie, większościowe i odbywają się w głosowaniu tajnym. Wzajemne stosunki między obydwiema izbami ukształtowane są na zasadzie nadrzędności Sejmu.

Konstytucja przewiduje także możliwość bezpośredniego sprawowania władzy przez Naród, zwłaszcza w drodze referendum, które może być zarządzane przez Sejm lub przez Prezydenta za zgodą Senatu.

Prezydent wybierany jest przez Naród na 5- letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, większościowych w głosowaniu tajnym.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej za swe działania, większość jego aktów urzędowych dla swej ważności wymaga podpisu premiera ( kontrasygnata ), który w ten sposób przejmuje odpowiedzialność przed Sejmem.

Konstytucje przewiduje również szereg tak zwanych prerogatyw Prezydenta, czyli uprawnień osobistych wymienionych w art. 144 ust.3, które nie wymagają podpisu Premiera.

Prezydent za naruszenie Konstytucji lub ustawy oraz za popełnione przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

Organem do którego należy wykonywanie podstawowych funkcji władzy wykonawczej jest Rada Ministrów z Premierem na czele. Premier i pozostali członkowie rzadu mianowani są przez Prezydenta przy współudziale Sejmu, przy czym decydujący głos należy do Sejmu, który udziela wotum zaufania ( w pierwszym i trzecim etapie tworzenia Rządu) lub wybiera Premiera I proponowanych przez niego członków Rządu ( w drugim etapie).

Rada Ministrów za swoją działalność ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem w formie tak zwanego konstruktywnego wotum nieufności, które dochodzi do skutku tylko poprzez wybór nowego Premiera większością głosów ustawowej liczby posłów.  Sejm może uchwalić również selektywne wotum nieufnosci wobec poszczególnych ministrów, także większością głosów ustawowej liczby posłów.  Poza tym członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność  przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw oraz za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Do organów władzy sadowniczej, obok organów wymiaru sprawiedliwości, należą także Trybunal Konstytucyjny i Trybunal Stanu.

Przewodniczącym Trybunalu Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyzszego, pozostałych członków wybiera Sejm na okres swojej kadencji. 

Do Zadań Trybunalu Stanu należy  egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie Konstytucji lub ustaw przez osoby pełniące najwyższe stanowiska państwowe wymienione w Konstytucji w art 198 ust.1 .

Członków Trybunalu Konstytucyjnego wybiera Sejm w liczbie 15,  na 9 - letnią kadencję.  Ponowny wybór do skladu Trybunalu Konstytucyjnego jest niedopuszczalny, członkowie Trybunalu Konstytucyjnego nie mogą być odwoływani. 

Do zadań Trybunalu Konstytucyjnego należy orzekanie o zgodności ustaw, umow międzynarodowych i innych aktów normatywnych wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucja lub aktami wyższego rzędu. Drugą funkcją Trybunalu Konstytucyjnego jest rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwa.  Poza tym Trybunal Konstytucyjny orzekał o zgodności z Konstytucja celów lub działalności partii politycznych. 

KONSTYTUCJA - CZYM JEST

Konstytucja - to akt normatywny o najwyższej mocy w systemie prawnym państwa, zwana ustawą zasadniczą. Zwykle w formie jednolitego aktu prawa pisanego.

Konstytucja określa zasady ustroju państwa, ustrój, kompetencje i relacje naczelnych jego organów  oraz podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywateli, a więc całokształt podstawowych  kwestii ustrojowych.

Uchwalana przez parlament - KONSTYTUANTE - z reguły w trybie szczególnym, bardziej  skomplikowanym niż tryb uchwalania ustaw zwykłych,  niekiedy po uchwaleniu poddawana procedurze referendum w celu zatwierdzenia przez Naród,  zmieniana także w trybie specjalnym.

Współczesne rozumienie konstytucjonalizmu oznacza nie tylko konieczność istnienia Konstytucji, ale też mechanizmów gwarantujących jej przestrzeganie i bezpośrednie stosowanie.

Wynikający że szczególnej mocy prawnej Konstytucji zakaz jej naruszania i nakaz realizacji dotyczy wszelkich działań organów władzy publicznej, zwłaszcza w sferze prawodawczej.

Założenia i szczegółowe przepisy Konstytucji stanowią wyraz systemu wartości, na jakich się opiera, tożsamością swą integrując społeczeństwo. 

W okresie ponad 200 lat nowożytnego konstytucjonalizmu w kilku generacjach przyjęto na świecie prawie 1000 Konstytucji, wykształcając współcześnie ogólne standardy demokratycznego systemu rządów, będące obok narodowych tradycji - tworzywem prac ustawodawczych.

Historyczne Konstytucje polskie :

Majową (1791) marcową (1921) kwietniową (1935 ) lipcową (1952). 

Obowiązującą Konstytucje z 2 kwietnia 1997 roku ( Dz.U. nr.78, poz.483 ) uchwaliły Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe i przyjął Naród w drodze referendum na podstawie ustawy konstytucyjnej z 23.04.1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP ( Dz.U. nr67, poz 336 zm: Dz.U. z 1994 r., nr 61, poz 251).